
Qato' jun k'utsamaj ya' q'ij pa Guatemala ri nikiq'eta'maj ri taq k'uxb'al k'amul k'ij richin nikik'ut q'ij pa jun ch'ajch'oj chuqa' k'ayewem rub'eyal.



Pa Renace k'o qasik'in ri qama' pa ri tinamit San Pedro Carchá. Re' e k'ut e k'o taq rutzil ri rukisamaj chuqa' ruk'iyanik ri qak'utsamaj ya' q'ij:
rik'in ri taq qak'amalb'al k'amonel
k'iy chuqa' nitzolij pa San Pedro Carchá
taq b'ey xb'an chuqa' xkik'o'
ri k'axk'olaj xe'elesaj el pa ja' pa jun junaq q'ij
xe jalwachij pa Reserva Natural Privada Renace
Ronojel ri qeqab'anela' pa Renace, chi majun runimilem o ruk'ayib'al, k'iy ruk'ux samaj pa ri K'utsamaj; nikib'an ri samaj pa jun molojri'il chuqa' k'o taqel ruk'amaya'l pa re taq ajowab'al re':
Ja ri ya'l richin nato' taq qatzolinïk chuqa' nakanoj chi re'. Nutz'ëtaj ri taq qamuk' k'ayib'al, rik'in chi nitz'ïj ri taq qawinaqem.
Ja ri nïm rutzil samaj, nab'än chi ütz ronojel, nimaläj k'ïy qasamäj richin nitz'ët rutzilil chuqa' man nak'ase' ta ri q'eleb'al ni k'ayewem.
Ja ri ajowab'al ri kixïm ri qak'ux pa taq k'ayib'al tzij chuqa' rutzil, kikojol taq nimanik chuqa' ajowab'al ri niketamaj ronojel.
Ja ri nab'eyal chuqa' nakitz'aqatisaj chi ke ri taq k'utb'al ri winaqi', taq molaj o taq ajtinamit.
Ja ri nikitz'et ronojel ajk'ïy chuqa' kixoqil.
Qato' jun ruximonel pa ri k'utsamaj q'ij, ch'aqa' chik rik'in ri taq k'uxb'al k'amul k'ij, qatz'uk' jun qak'ojlem rik'in ri taq ajbalab'al, taq taqoya'l, taq ch'ajanela', qeqab'anela' chuqa' ri taq tinamit akuchi' qasamäj.
Katok jun moloj k'aslemal aj q'ij pa ruwach'ulew, ri nimaläj nikik'äm ki'aj ruya'l taq samaj k'utsamaj q'ij pa ronojel qasamaj, nikitzetaj rutz'il ruma ri qamoloj chuqa' nikik'iyojel wakamik pa ri k'ayb'al k'ij pa Guatemala chuqa' ri rejyon.
Ri k'utsamaj q'ij rik'in taq k'uxb'al k'amul k'ij k'ut nuya' rutzil chi ke ronojel.
Man xa xe' k'ut ri nitz'ük taq samaj chuqa' nuk'üt rupalem, xa ke ri' nuq'axan ri k'ayib'al k'ek'ayib'al chuqa' rujawarem Guatemala, k'a ri' nuchajij ri ruwach'ulew. Ri k'utsamaj rik'in taq k'uxb'al k'amul k'ij ja jun nim rub'eyal richin qasaj k'ayewem pa q'ij chik.
Richin ri junab'äl 2017 qatajon qeq'ach'akulaj jun ch'akulal ya' q'ij chi' re
300 MW rik'in ri Complejo Hidroeléctrico Renace:

Re re' xub'ij ruk'ux ri nimaläj ri niketamaj chik como Hidroeléctrica Renace. Ri rutzijol kik'in ri qatinamit chuqa' ri chik'ojlem richin re k'utsamaj re' xe ruk'isib'äx pa 1991.
Tatz'etik' chuqa' tatok pa qachomab'al rik'in ri qataq k'amaya'l. Taewachin che ri k'ak'a' taq tzij qasamaj, tawokisaj ruk'ayewal taq na'oj chuqa' etamab'äl chi rij ri taq rutzil ri q'ij ch'ajch'oj chuqa' kinb'äl.
La yatikïr ye'awila' akuchi' k'o chik:
Qasamnaj junam kik'in ri taq tinamit San Pedro Carchá richin jun ütz Guatemala.
Tawila' ri k'ak'a' pa qasamäj