Akuchi' k'o ja', k'o k'aslemal...

Ruma re ri tzij, xinwajo' ninak'üt jun na'oj chi rij ri qitzij rub'anik ja' chuqa' ri tzij k'amk'u'x ja' ri k'a b'ey xkekitz'ët pe chi rij pa qamol amaq'. Man k'ak'a ta re' rutzijol; k'a k'o chi tawuj jun tzij k'amk'u'x ja' chi re ri Congreso de la República, k'a chi qetaman chi k'o xab'akuchi' junamil re taq rutzijol xketz'ib'aj ruma ri taq ajq'ij. Chijun taq re' niraqel chwe ri rutz'il samaj ri qamaya'l, ruma re' ja' ütz chi re qak'aslemal; ri ch'uqa' yalan ninqak'ulmataj chi re, richin chi ri ala' chuqa' ri alaxik pa k'ïy q'ij tikiximon wi ütz ja'.

Jun ütz tzij k'amk'u'x nitz'ib'äx qak'ulmataj chi pa q'ij k'ïy, chi q'ij nimaläj, chuqa' nikiya' rutzijol chi re ri taq k'utub'al chuqa' ri taq qach'oponem; k'o chi kitz'ët taq tunujel richin ri ütz okisanem ja', ri nachajij chuqa' ri nuk'ulmataj, chuqa' nikiq'at re chi ke ri nitz'ilanem chuqa' ri q'ayewal, rutz'ilanem ja'; we re k'o chi qaya', rik'in jub'a' ronojel qataq chikopoj k'a chi ke qa guatemaltecos. Jun ütz tzij ja' nrajo' taq, xa xe we nutïj ri ütz rub'anik k'aslemal chuqa' k'uxasamaj ruwachulew; ruma man k'o ta k'aslemal, yalan k'ayewal chi k'o chi qajala' re ri k'uxasamaj ruwachulew. Wawe' nrajo' ninwachib'ej ri kib'i' re re' rutzijol: “Kik'ulmataj ütz ja'”, pa kaxlan tzij portugués “Cultivando Água Boa”, ri xtatzij chi pa kaxlan tzij: “Kik'ulmataj Agua Buena”.

Re' jun proyékto k'aslemal-k'uxasamaj ruwachulew, xkib'an chuqa' xkixima' ruma Itaipú Binacional, ri nimaläj k'ojlib'äl hidroeléctrico pa ruwi' Brasil. “Kik'ulmataj ütz ja'” xk'utun chi q'ij chuwäch junab' pa ruwi', achi'el jun na'oj richin nikik'ulmataj chuqa' nikisamäj chik ri ütz rub'anik ja' chuqa' ri ruk'ojlem ja' Paraná, akuchi' k'o ri hidroeléctrica. Ütz xkesamajij kib'i' “Kik'ulmataj Agua Buena” ruma, we nrajo' ütz ja', ruk'u'x k'aslemal chuqa' k'uxasamaj, k'atzinel ninqak'ulmataj, achi'el ninqak'ulmataj ri qach'uq'ab'. Re proyékto re' xkik'ulmataj ruma Naciones Unidas pa ri q'ij xutz'iqaj, achi'el ri nimaläj rub'eyal nikichajij ja' pa k'aslemal. Xkeqa ruwäch achi'el jun program k'atzinel nokisaj ri ja' achi'el ruwachinel, ri ruk'ojlem ja' achi'el jun rub'anik nimaläj ruwi' nisamaj, rik'in ri rajil richin nikinb'an qa rutzijol qak'uxasamaj ruwachulew chuqa' rujachik ri qak'ayewal. K'o jun rub'anik echalal, nimaläj, chuqa' ri nimaläj na'oj nucholaj; ruma nikiya' kitzij junamil ri ajk'amaya'l pa re ruwi', chuqa' ruma re' nutz'aqatisaj ri taq tzij k'amaya'l, nuwach'ij ri qamol winaq chuqa' ri aj winaq, pa rukanoxik taq samaj richin k'aslemal jikomal. Ri taq q'ij xkixïm ri nimaläj kiq'i' chuqa' kicholna'oj, k'a ri' xkixet pe achi'el jun rub'eyal xtiqaxk'üt chik pa ch'aqa' chik amaq' ruma Brasil.

‍

‍

Ri nimaläj k'atzinel ja chi re, re proyékto re' k'o chik wawe' pa Guatemala, chuqa' xtutikirisaj ruma ri x-vice ministra de Desarrollo Sostenible Ivanova Ancheta, rik'in jun rutz'etik k'amonem chik ri Gobierno de Brasil chuqa' Guatemala. Wakami xtisamajij rik'in ka'i' proyékto piloto pa Guatemala; jun pa Santa Rosa chuqa' jun chik pa Alta Verapaz, rik'in yalan ütz kiq'ij. K'atzinel jun ütz tzij ja', ruma niqachajij ri nimaläj rub'anik k'aslemal-k'uxasamaj ruwachulew pa ruwach'ulew, pa ruxaq nimaq'ij; wawe' re “Kik'ulmataj ütz ja'” k'ayewal nuk'üt achi'el jun na'oj nimaläj chuqa' nuya' qach'akulal richin nitz'ët chuqa' nitzijoj.